River that Divides and Connects. [PL / EN] Rzeka, która dzieli i łączy. Źródła Olzy i 3 wododziały.

[EN] Olza (PL - Olza, CZ - Olše) is a river that divides and connects. It makes part of the border between Czechia and Poland. But historically, it has been the main communication artery of Cieszyn Silesia (PL - Śląsk Cieszyński; CZ - Těšínské Slezsko). People who live on both sides of the border, speak dialects of Czech (left bank) and Polish (right bank) but can perfectly understand one another. However, from the perspective of Prague (CZ) both sound like Polish and in the ears of people from Warsaw (PL) the languages seem Czech.

[PL] Olza to rzeka, która dzieli i łączy. Dzieli, bo jest rzeką graniczną między Czechami i Polską. Łączy, bo historycznie jest główną arterią komunikacyjną Śląska Cieszyńskiego. Po obu jej stronach mieszkają Ślązacy. Ci z jej czeskiego brzegu, dla mieszkańców Pragi mówią po polsku. Dla warszawiaków dialekt z polskiego brzegu brzmi jak czeski. Miejscowi z obu stron granicy porozumiewają się z sobą bez najmniejszego problemu. Co ciekawe, rzeka dla "tubylców" po obu stronach granicy to Olza. Termin "Olše" jest używany w Pradze, ale nie w Jabłonkowie.

Plan

[PL]  Zaplanowałem wycieczkę do źródeł Olzy, a jednocześnie mieliśmy okazję przejść trzema wododziałami. Dlaczego wododziały w górach są istotne - o tym niżej. Start i meta pod Ochodzitą (parking teoretycznie płatny, ale w deszczową i zimną sobotę nikt się nie pofatygował po zapłatę...). Ochodzita to niewysoka (896m) góra, ale bardzo widokowa. Nam przypadła przyjemność wędrowania w deszczu, więc panoramek nie podziwialiśmy. Co ciekawe, startowaliśmy z prawie... najwyższego punktu trasy. Przeszliśmy ok. 15km z 550m podejść.

Ciekawostka: geograficznie jesteśmy w "Międzygórzu Jabłonkowsko-Koniakowskim". Tylko jak powiedzieć mieszkańcom Koniakowa, że nie są góralami Beskidu Śląskiego  tylko "międzygórzanami"?... ;-)

3 Wododziały / 3 Watersheds

[EN] We started in an interesting point. Mt Ochodzita (895m a.s.l.) is where 3 watersheds meet. Two of them follow the main European Watershed. It separates the rivers that empty into the Atlantic Ocean, the North Sea and the Baltic Sea, from waters that feed the Mediterranean, the Adriatic and the Black Sea. 

A typical mountain river divides and connects. It may divide mountain ranges, but it connects people living on both banks. Historically, before roads and rail roads were made, mountain rivers had been connectors rather than barriers. Many mountain borders still follow watersheds, rather than rivers.

[PL] Na Ochodzitej spotykają się 3 wododziały. Ze stoków góry spływają:

• na wschód i południe: potoki zasilające górną Sołę - poprzez Wisłę woda trafi do Bałtyku

• na północ: strumyki mkną ku Olzie, z nią przez Odrę trafią do Bałtyku

• na zachód: pod przełęczą Rupienka zaczyna się Czadeczka, która trafi przez Kysucę i Wag do Dunaju a z nim do Morza Czarnego.

Prawie cała Polska jest w zlewisku Bałtyku, ale kilka rzeczek (Czadeczka z Krężelką, Czarna Orawa z dopływami spod Babiej Góry oraz Mszaniec i Strwiąż przy granicy z Ukrainą) wyłamuje się i wybiera ciepłe Morze Czarne zamiast zimnego Bałtyku.

[PL] W górach granicami zwykle nie są rzeki. Górska rzeka częściej łączy niż dzieli. W czasach przed powstaniem dróg i kolei, rzeki w górach były jedynym łącznikiem z resztą świata. Górskie granice są najczęściej oparte o Wododział. Osadnicy poznawali góry wzdłuż potoków i strumyków. Gdy dochodzili do końca cieku wodnego, często nie szukali przejścia dalej. W tym samym czasie z drugiej strony góry mogli nadejść osadnicy z innej kultury czy języka. I podobnie kończyli eksplorację wraz z końcem (w zasadzie początkiem!) potoku. Granica między nimi biegła grzbietem i stanowiła wododział. Przykładem są dwie śląskie miejscowości - Wisła i Istebna. Ta pierwsza została zasiedlona od północy przez ludność polską. Istebna ma początki wołoskie i została zasiedlona od południa. Granicą jest przełęcz Kubalonka (wododział Wisła / Olza). Do dzisiaj pozostał ślad językowy oraz podział na protestancką Wisłę i katolicką Istebną. 

Ile jest Śląska w województwie Śląskim?

[PL] Na Ochodzitej nie mieliśmy okazji podziwiać widoków (polecam tę łatwo dostępną górę w dobrej pogodzie!), więc szybko ruszyliśmy w naszą trasę. Na początek szlak niebieski, przez Koczy Zamek (847m), Tyniok (891m) w kierunku Gańczorki (909m). Jest to południowe ramię odchodzące od Baraniej Góry. Szlak niebieski prowadzi mniej więcej wododziałem Olza / Soła. I mniej więcej wytycza granicę historycznego Śląska.

Bo obu stronach wododziału Olza / Soła jest województwo śląskie. idziemy na północ, więc po lewej mamy przysiółki Koniakowa (gmina Istebna, powiat cieszyński). Po prawej dochodzą zabudowania Kamesznicy (gmina Milówka, powiat żywiecki). Jak by nie patrzeć, województwo śląskie po obu stronach. Ale historycznie jest to granica księstwa cieszyńskiego (Śląsk) i oświęcimskiego (po wielu perypetiach, od 1564r - Małopolska).  Granica ta utrwaliła się jako granica między Królestwem Polski (Małopolska) a Królestwem Czech i potem państwem Habsburgów (Śląsk). 

Można wykonać prosty eksperyment. Wejdźcie do lokalnego sklepu w Istebnej czy Koniakowie. A potem przejdźcie do wsi w okolicach Milówki. Różnice w języku mówionym wychwyci nawet niewprawne ucho. Jeśli nyi godocie po Ślůnsku, to jest spora szansa, że lokalsów z zachodniej strony szlaku na Gańczorkę nie zrozumiecie. Gwara po wschodniej stornie wododziału, choć wyraźnie góralska (żywiecka), będzie dla was bardziej zrozumiała niż śląska.

Odpowiadając na pytanie, Śląska w województwie śląskim jest... 48% (pod względem powierzchni).

Źródła Olzy / Source of Olza

[EN] Following one of the 3 above mentioned watersheds, we came to a point where a footpath turns west and, leaving the main ridge, leads us downhill thru a forest to the source of Olza. One may feel like an explorer - the footpath becomes very narrow and we have to negotiate dense undergrowth. Finally we reach the source of the river that divides and connects.

[PL] Idąc do źródeł Olzy, przypominam sobie wyprawę do źródeł Sanu. To samo uczucie przygody - jak Tomek u źródeł Amazonki (kto czytał A. Szklarskiego?). No cóż, jaka rzeka, taka przygoda ;-) ale jest coś ekscytującego w poszukiwaniu źródeł. Nawet jeśli prowadzi do nich dobrze oznaczona ścieżka (biało-żółty kwadrat, przedzielony diagonalnie).

Po sesji foto przy źródle, podążamy dalej ścieżką dydaktyczną. Mijamy po drodze niewielki zbiornik retencyjny na Olzie. Zbudowany jeszcze za Habsburgów, w XIXw.

Poniżej zbiornika ścieżka zmienia się w drogę asfaltową. Dochodzimy nią do skrzyżowania z żółtym szlakiem "Wisła Głębce - przełęcz Rupienka". Tu się rozdzielamy. Ja idę w lewo, pod górę by dojść do Koniakowa i dalej pod Ochodzitą po auto. Moja grupka idzie dalej w dół Olzy, by zakończyć wędrówkę w karczmie "Olza", u podnóży Złotego Gronia - i tam spotkamy się na plackach z gulaszem. Fajnie mieć takiego przewodnika, co podrepta pod górkę po auto, prawda? ;-)

[EN] The English version of "The River that Divides and Connects" is not a  direct translation of the Polish text. I have given you a brief summary, as the Polish text contains many references to Poland's history and geography, which might be difficult to understand. Nevertheless, I hope you have enjoyed joining my party on a rainy Saturday, as we followed 3 watersheds and "discovered" the sources of river Olza.